Жанармай қоры жеткілікті

Біздің облыста жанар-жағармай мен дизель отынының қоры жеткілікті. Сондықтан алдағы уақытта бұл өнімдерден тапшылық болмауы тиіс. Дей тұрғанмен, кейбір кәсіпкерлер жанармайды шекті бағадан асыра сатып, енді бір «пысықайлар» контрабандалық жолмен шетелге шығарып, айлаларын асырып жүр. Мұндай қитұрқы әрекеттердің салқыны қарапайым тұрғындарға тиеді.

Соңғы күндері елде дизель отынымен қамту мәселесі өзекті тұр. Күзде мұнайдан дайындалатын бұл өнімге сұраныс артатындықтан, тапшылық туындайтыны рас. Бұған дейін бағасы да күрт шарықтап, шаруалардың қалтасына салмақ салатын еді. Бірақ биылдан бастап дизель отынының бағасы мемлекет тарапынан реттелетін болды. Соған сәйкес, біздің өңірдегі жанар-жағармай станциялары отынның бір литрінің бағасын 230 теңгеден асырмауы тиіс. Соған қарамастан, ережені ескермей, қалтасын қампайтуды ойлайтын кәсіпкерлер де бар. Айталық, Май ауданындағы «Камашев А.С» жеке кәсіпкерлігі дизель отынының бір литрін 245 теңгеден сатқан. Сол сияқты АИ-92 маркалы жанармайдың литрін ауыл тұрғындарына 182 теңгенің орнына 190 теңгеден өткізген. Бірақ бұл әрекеті ұзаққа бармады. Облыстық табиғи монополияларды реттеу департаментіне шағым түскен соң мамандар бірден тексеріп, шағымның негізді екенін анықтады. Енді кәсіпкер 100 айлық есептік көрсеткіш, яғни 306 мың теңге көлемінде айыппұл төлеуі мүмкін. Жанармай мен дизель отынын көршілес мемлекеттерге тонналап әкететін тұрғындардың әрекеттері де әшкере болды. Облыстық экономикалық тергеу департаментінің қызметкерлері тамыз айында Өзбекстан мен Тәжікстанға 10 вагон жанармайды жасырын түрде жеткізбек болғандардың жолын кесті. Құжат жүзінде вагонда қоспа бар деп көрсетілгенімен, тексеріс кезінде жанармай екені белгілі болды. Аталмыш фактіге қатысты жалған құжат жасау және контрабандалық жолмен мұнай өнімін сыртқа шығару оқиғалары бойынша қылмыстық істер қозғалды. Алдағы уақытта осы іспетті жағдайлар қайталанбас үшін құзырлы органдар тексерісті күшейтті. Енді шекарадан өтетін әр көлік жіті тексерілетін болады. Себебі шілдеден бастап шетелге бағыт алған көліктерге қосымша бак алып жүруге шектеу қойылған еді. Ел билігі осылайша арзан дизель отыны мен жанармайдың отандық нарықта қалуы үшін әрекет етіп жатыр. Әйтпегенде, бағасы төмен қазақстандық мұнай өнімдеріне «көз тіккен» шетелдіктер тонналап әкетіп, өзімізге қалмай қалуы мүмкін. Сол үшін де елімізде тіркеуі жоқ көлік иелеріне дизель отынының литрін 450 теңгеден сату тетігі енгізілді. Ал жергілікті жүргізушілерге баға 230 теңге болып қала береді. Ендігі ретте мұнай өңдеу зауыттарына шикізат беретін компаниялардың жұмысын реттеуді қолға алу керек. Себебі көп жағдайда бағаның өсуіне мұнай берушілердің «қалауы» әсер етеді. Айталық, соңғы 10 жыл дересінде Павлодар мұнай-химия зауыты тек шикізатты өңдеумен айналысып келеді. Яғни, оларға жекелеген компаниялар мұнайды өткізіп, «Осыдан жанармай, дизель отынын, мазут жасап беріңдер» деген тапсырыс береді. Павлодарлық зауыт мұнайдың әр тоннасын өңдегені үшін сол кәсіпкерден 23 мың 400 теңге алады. Тапсырыс дайын болған кезде, яғни мұнайдан жанармай немесе дизель отыны алынған соң әлгі кәсіпкерлер зауытқа келіп, өнімді алып, қалаған жанар-жағармай бекеттеріне сатады. Бүгінгі таңда облыста мұнай беретін 10 кәсіпорын бар. Олардың ірісі – «ҚазМұнайГаз», «Петросан» компаниялары.

- Биыл 5 млн 466 мың тонна мұнай өңдеу жоспарда бар. Жыл басынан бері 2 млн тоннадан астамын өңдедік. Қазіргі таңда зауыттан күн сайын 6 мың тонна дизель отыны, 6 мың тонна жанармай нарыққа жөнелтіледі. Бұл ретте кәсіпорын мұнай өнімдерінің бағасын белгілеп, реттемейді. Оны мұнайдың «иелері» өздері анықтайды, - деді Павлодар мұнай-химия зауытының директоры Қуаныш Бишімов Өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифинг барысында. Облыс әкімінің бірінші орынбасары Олег Круктың айтуынша, бүгінгі күні басты мәселе осы мұнайды өңдеуге беретін компанияларға келіп тіреліп отыр. Себебі мемлекеттің қолында олардың жұмысын реттеп, бағасын бекітетін тетік жоқ.

- Мемлекеттік органдар жанар-жағармай бекеттеріндегі тұтынушылар сатып алатын өнім бағасының шекті бағадан аспауын ғана бақылауға құқылы. Өкінішке қарай, сол бекеттерге мұнайдан жанармай мен дизель отынын алған компаниялардың баға саясатына араласатын құзіреттілігіміз жоқ. Сондықтан, кейбір кәсіпорындар бекеттерде дизель отынының литрін 227 теңгеден беруі де мүмкін. Мұндай жағдайда станция басшылығы әр литрден тек үш теңге пайда көреді. Одан көп табыс алуды қалағандар дизель отынының литрін 370, тіпті 470 теңгеге дейін белгіледі. Табиғи монополияларды реттеу департаменті өкілдері мұндай жағдайда бірден анықтап, шекті бағаға дейін түсіруін талап етті. Алдағы уақытта осындай жағдайлар болмас үшін отынның бекеттерге босатылатын бағасын білуіміз керек. Қазіргі кезде құзырлы министрлік деңгейінде бұл мәселені реттеу жолдары қарастырылуда, - деді облыс әкімінің бірінші орынбасары. Түптеп келгенде, Олег Крук біздің облыс азаматтарына дизель отынының бағасы мен көлеміне қатысты алаңдаудың қажеті жоқ екенін алға тартты. Өңірдегі жүргізушілерге күніне 300 тонна дизель отыны керек болса, қазір бекеттерде оның 1250 тоннасы бар. Күнделікті сұранысы 230 тоннаны құрайтын жанармайдың 552 тоннасы станцияларда сатылуда. Одан бөлек, қордағы сыйымдылықтарда 130 мың тоннаға жуық мұнай өнімі сақтаулы. Жалпы, облыстағы 147 жанар-жағармай бекетінің 52-сінде дизель отынын алуға болады. Ал кәсіпкерлердің жанармайды шекті бағадан асырмай сатуын құзырлы органдар жүйелі түрде қадағалайды.

Құндыз ҚАБЫЛДЕНОВА.